جمع‌بندی زیست 2 - کروموزوم‌ها و میتوز
براي آمادگي شما عزيزان، نکته‌هاي مهم اين مبحث در مطلب زير جمع‌آوري شده است:
ساده‌ترين نوع توليد مثل، تقسيم دوتايي است.
تقسيم دوتايي در پروكاريوت‌ها، ميتوكندري‌ها و كلروپلاست‌ها ديده مي‌شود.
تقسيم دوتايي نوعي از توليدمثل غير جنسي است كه به دنبال همانند سازي DNA انجام مي‌شود و در پي آن زاده‌هاي يكساني توليد مي‌شود.
وقتي سلول در حال تقسيم نيست، كروموزوم‌ها به صورت رشته‌هاي باريك، بلند و پيچ و تاب خورده‌اي ديده مي‌شوند كه كروماتين نام دارند.
وقتي سلول براي تقسيم آماده مي‌شود، هر كدام از رشته‌هاي نامشخص كروماتين، كه در حقيقت همان كروموزوم‌ها هستند، همانند سازي مي‌كنند و در زمان شروع تقسيم كروموزوم مضاعف شده در سلول وجود دارد.
هر كدام از دو نيمه‌ي كروموزوم مضاعف شده كروماتيد نام دارد.
محل اتصال دو كروماتيد خواهري در كروموزوم مضاعف شده، سانترومر نام دارد.
هيستون‌ها گروهي از پروتئين‌ها هستند كه در فشرده كردن مولكول DNA نقش دارند.
در ساختار نوكلئوزوم، مولكول DNA حدود دو دور، به دور 8 مولكول هيستون مي‌پيچد.
ممكن است كه تعداد كروموزوم‌ها در دو يا چند گونه‌ي مختلف، با هم برابر باشد ولي در اين گونه‌ها نيز اندازه، شكل و ساختار كروموزوم‌ها با هم متفاوت است.
در انسان از مجموع 23جفت كروموزوم، 22جفت اتوزوم (غير جنسي) هستند . يك جفت از كروموزوم‌ها (جنسي) نيز مستقيما در تعيين جنسيت نقش دارد.
در تمامي انواع گونه‌ها، تعيين جنسيت بر عهده‌ي جنسي است كه توانايي توليد دو نوع گامت را دارد.
در انسان، تعيين جنسيت بر عهده‌ي مرد (جنس نر) است چون دو نوع گامت توليد مي‌كند.
در ملخ، تعيين جنسيت بر عهده‌ي جنس نر است چون دو نوع گامت توليد مي‌كند.
در پرنده‌ها، پروانه‌هاي شب پرواز و بيدها، تعيين جنسيت بر عهده‌ي فرد ماده است چون دو نوع گامت توليد مي‌كند.
چرخه‌ي سلولي مراحل زندگي يك سلول يوكاريوتي است كه از انتهاي يك تقسيم شروع مي‌شود و تا پايان تقسيم بعدي ادامه مي‌يابد.
در مرحله‌ي S از چرخه‌ي سلولي، كروماتين‌ها هنوز فشردگي و تراكم لازم را پيدا نكرده‌اند و در پروفاز اين روند فشردگي همچنان ادامه مي‌يابد.
ممكن است سلول چند بار تقسيم شود ولي سيتوكينز انجام نشود. در اين حالت ساختاري با هسته‌هاي متعدد پديد مي‌آيد مانند سلول‌هاي ماهيچه‌ي اسكلتي بعد از دوران جنيني.
در نقاط وارسي چرخه‌ي سلولي به دقت كنترل مي‌شود.
سه نقطه‌ي مهم وارسي در چرخه‌ي سلولي وجود دارد: بين اولين مرحله‌ي رشد و سنتز، نزديك به انتهاي دومين مرحله‌ي رشد، بين ميتوز و سيتوكينز.
در پايان سنتز و سيتوكينز وارسي انجام نمي‌شود.
سرطان علل مختلفي دارد. بروز جهش از علل مهم ايجاد سرطان است. گاهي جهش‌هايي در جريان همانندسازي اتفاق مي‌افتد كه سبب توليد بيش از حد مولكول‌هاي محرك رشد و تقسيم سلول‌ها مي‌شود. و گاهي اين جهش‌ها پروتئين‌هايي را كه مسئول كند كردن و يا پايان دادن به چرخه‌ي سلولي هستند را غير فعال مي‌كند (در چرخه‌ي سلولي اختلال ايجاد مي‌كند).
دوك ساختاري پروتئيني است كه از سانتريول‌ها و گروهي از ميكروتوبول‌ها تشكيل شده است و در حركت دادن كروموزوم‌ها در جريان تقسيم نقش دارد.
سانتريول‌ها در دومين مرحله‌ي رشد همانند سازي مي‌كنند و سلول هنگام ورود به مرحله‌ي ميتوز دو جفت سانتريول دارد.
همه‌ي سلول‌هاي يوكاريوتي كه تقسيم سلول انجام مي‌دهند در شروع تقسيم سلولي، رشته‌هاي دوك را توليد مي‌كند.
گياهان پيشرفته (بازدانگان و نهان‌دانگان) سانتريول ندارند ولي رشته‌هاي دوك را تشكيل مي‌دهند.
ميتوز فرآيندي پيوسته است كه براي سهولت در بررسي وقايع مي‌توان آن را به چهار مرحله تقسيم كرد: پروفاز، متافاز، آنافاز و تلوفاز.
در پروفاز غشاي هسته از بين مي‌رود، سانتريول‌ها به دو قطب سلول رفته و در بين آن‌ها رشته‌هاي دوك شكل مي‌گيرد، كروموزم‌هايي كه در مرحله‌ي S از چرخه‌ي سلولي همانندسازي كرده بودند در اين مرحله ضخيم و قابل رويت مي‌شوند.
در متافاز كروموزوم‌هاي مضاعف شده در استواي سلول، در محل سانترومر به رشته‌هاي دوك متصل مي‌شوند.
در آنافاز كروماتيدهاي خواهري هر كروموزوم در پي شكسته شدن سانترومر به دليل كوتاه شدن رشته‌هاي دوك از هم جدا مي‌شوند.
در متافاز دو كروماتيد هر كروموزوم حداكثر فشردگي راپيدا مي‌كنند و اين فشردگي در آنافاز همچنان حفظ مي‌شود.
در تلوفاز در هر دو قطب سلول در اطراف كروموزوم‌ها كه تك كروماتيدي هستند پوشش هسته تشكيل مي‌شود، كروموزوم‌ها دوباره به رشته‌هاي كروماتين تبديل مي‌شوند و رشته‌هاي دوك از بين مي‌روند.
سيتوكينز در سلول‌هاي فاقد ديواره توسط كمربندي از رشته هاي پروتئيني انجام مي‌شود.
در سيتوكينز سلول‌هاي داراي ديواره، وزيكول‌هاي ساخته شده توسط دستگاه گلژي در ميانه‌ي سلول به هم مي‌پيوندند و صفحه‌اي را ايجاد مي‌كنند. اين ساختار در اصل ديواره‌ي سلولي جديدي است كه توسط غشا احاطه شده است.
کانال آلم