شیوه ی خلاصه نویسی و نکته برداری ادبیات فارسی کنکور ویژه ی کنکوریهای 92

توسط سعید تجریشی (رتبه ی پنج کنکور سراسری)

سعید تجریشی
رتبه 5 کنکور سراسری سال 89

نحوه‌ی خلاصه‌نویسی و استفاده از خلاصه‌ی درس ادبیات و زبان فارسی

همان‌طور که در قسمت نحوه‌ی مطالعه‌ی ادبیات و زبان فارسی گفتم، این درس چند قسمت مختلف دارد که نحوه‌ی مطالعه و در نتیجه نحوه‌ی خلاصه‌برداری آن‌ها نیز با هم تفاوت می‌کند. اولا لازم است بگویم من فقط می‌توانم یک سری کلیات در مورد نحوه‌ی خلاصه‌نویسی بگویم و یک نمونه خلاصه‌ی خودم را به شما نشان دهم؛ ولی شما باید حتما خودتان برای خودتان خلاصه بنویسید؛ چون خلاصه‌ی هر کس تقریبا فقط به درد خودش می‌خورد؛ اما ابتدا یک سری کلیات در مورد خلاصه‌ی ادبیات وجود دارد که به شما می‌گویم.

الف) خلاصه‌ی من در درس ادبیات از قسمت‌های زیر تشکیل می‌شد:

1) معنی لغت‌ها: همان‌طور که در نحوه‌ی مطالعه‌ی ادبیات هم گفتم، وقتی کتاب را می‌خوانید زیر لغت‌های مهم خط بکشید، معنی آن‌ها را یاد بگیرید و حتما آن‌ها را مشخص کنید. حالا برای خلاصه‌برداری از بین لغت‌هایی که خط کشیدید، آن‌هایی که مهم‌ترند (شاید همه‌شان) را در خلاصه‌ی خود بیاورید و لغت به هم‌راه معنی را وارد کنید. از انتهای کتاب نیز حتما استفاده کنید، چون معنایی که در انتهای کتاب نوشته شده خیلی مهم است. حتی اگر برای یک کلمه چند معنی در انتهای کتاب ذکر شده، همه را در خلاصه‌ی خود بیاورید. هم‌چنین در خلاصه‌ی خود به‌طور درس به‌درس پیش بروید و درس‌ها را مشخص کنید تا طبقه‌بندی به‌تری شکل بگیرد و برای مطالعه‌ی قسمت به‌قسمت و آزمون‌های مختلف راحت‌تر باشد.

2) املای لغت‌ها: برای این قسمت نیز از لغت‌هایی که در کتاب زیرشان خط کشیده‌اید، استفاده کنید و همه را کنار هم بیاورید و اگر لازم می‌بینید جمله‌ای که آن لغت در آن آمده را هم می‌توانید بیاورید.

3) تاریخ ادبیات: من برای خلاصه‌نویسی تاریخ ادبیات از یک جدول چهار ستونه استفاده می‌کردم که می‌توانید نمونه‌ی آن را در انتهای این مقاله ببینید. 4 ستون شامل نام نویسنده یا شاعر، آثار، قرن و توضیحات. بدین ترتیب کاملا برایم طبقه‌بندی می‌شد و بسیار آن را مرور می‌کردم. در قسمت توضیحات مثلا مواردی مثل شاعر ادبیات پای‌داری یا حماسی یا ... و یا ویژگی‌های کلی نویسنده یا آثار آن را بیان کنید. سعی کنید حتما از رنگ‌های مختلف استفاده کنید؛ مثلا یکی در میان آبی و نارنجی بنویسید چون باعث می‌شود تصویر به‌تری از آن‌ها در ذهن شما شکل بگیرد. (از اعلام و نکته‌های آن حتماً حتماً برای تکمیل خلاصه استفاده کنید.)

4) درآمدها و ابتدای فصل‌ها: هر کتاب ادبیات چند فصل دارد که ابتدای اکثر فصل‌ها، نکته‌هایی در مورد گونه‌های مختلف ادبیات (غنایی، حماسی و ...) یا موارد دیگر وجود دارد که در برخی از آن‌ها نکته‌های نسبتاً مهمی وجود دارد. قسمت چهارم خلاصه‌ی ادبیات شما می‌تواند شامل طبقه‌بندی فصل به‌فصل این نکته‌ها باشد به‌نحوی که به‌طور منظم آن‌ها را یاد بگیرید. سعی کنید برای نوشتن خلاصه‌ی این قسمت، نکته‌های مهم و کلیدی را به‌صورت فهرست‌وار بنویسید به‌نحوی که با مطالعه‌ی آن بتوانید خودتان در ذهنتان جمله‌بندی کتاب را تکرار کنید. زیاده‌نویسی نکنید و فقط به نکته‌های مهم اکتفا کنید.

5) بیاموزیم و نکته‌های متفرقه: آخرین قسمت خلاصه‌های ادبیات من شامل نکته‌های بیاموزیم و نکته‌های دیگر لابه‌لای کتاب بود. در این قسمت سعی می‌کردم علاوه بر دسته‌بندی و خلاصه‌برداری از نکته‌های بیاموزیم‌ها، نکته‌های متفرقه‌ای را که در خودآزمایی‌ها یا برخی از قسمت‌های متن کتاب یا در تست‌ها و آزمون‌های مختلف به آن برمی‌خوردم را وارد کنم و بدین ترتیب چکیده‌ی تمام نکته‌های کتاب را در خلاصه‌ی خود داشتم.

از نظر من این 5 قسمت برای خلاصه‌ی ادبیات کفایت می‌کند. فقط می‌ماند بخش‌های آرایه‌ی ادبی، قرابت معنایی و زبان فارسی که شیوه‌ی مطالعه‌ی آن‌ها را در مقاله‌ای دیگر به شما گفته‌ام و چندان نیازی به خلاصه‌برداری ندارند. هر چند می‌توانید نکته‌های پراهمیت آن‌ها را در خلاصه‌ی خود بنویسید تا هرچند وقت یک‌بار بتوانید آن‌ها را مرور کنید.

ب) نحوه‌ی استفاده از خلاصه‌ی درس ادبیات.

نحوه و زمان استفاده از خلاصه‌ی ادبیات و به‌طور کلی خلاصه‌ی کلیه‌ی درس‌ها نیز بسیار پراهمیت است. بعد از آن که خلاصه‌نویسی شما در درس ادبیات به پایان رسید و مثلا چند درس را خواندید و به‌طریقی که گفتم خلاصه کردید و کمی تست زدید، نوبت به مرحله‌ی بعد می‌رسد (مرحله‌ای که موجب تثبیت آموخته‌ها می‌شود و باعث می‌شود دیرتر مطالب را فراموش کنید). باید بعد از گذشت حدود یک هفته، بار دیگر خلاصه‌ی خود را مطالعه کنید و اگر نیازی دیدید آن‌ را تکمیل نمایید و بعد از آن اگر خواستید می‌توانید برای افزایش تسلط، تعدادی تست بزنید. هر بار که خلاصه‌ی ادبیات را می‌خوانید، دور نکته‌های مهم‌تر و آن‌هایی که زودتر فراموش شده‌اند خط بکشید و هر بار با رنگ متفاوتی این کار را انجام دهید تا برای‌تان کاملا مشخص شود. بدین‌ترتیب مثلا لغت‌های مهم را هر بار خلاصه و خلاصه‌تر کرده‌اید و می‌توانید در زمان‌هایی که وقت کم‌تری دارید فقط آن‌هایی که دورشان خط کشیده‌اید را بخوانید و در غیر این صورت همه را مطالعه کنید.

پس توجه کنید که:

1) قبل از شروع خلاصه‌نویسی همان‌طور که در روش مطالعه‌ی ادبیات گفتم حتماً تمام موارد را در کتاب خود مشخص کرده و نکته‌برداری کنید.

2) خلاصه‌ی درس ادبیات را در 5 مبحث ذکر شده در بالا انجام دهید و مطمئن باشید بسیار به دردتان خواهد خورد.

3) پس از تکمیل خلاصه، تست‌زنی و وقفه‌ی یک‌هفته‌ای بار دیگر خلاصه‌تان را مرور کنید.

4) هر بار که خلاصه را می‌خوانید نکته‌های مهم‌تر را با رنگ‌های متفاوت مشخص کنید.